विकसित महाराष्ट्राला शिक्षणाची कमी

शिक्षण क्षेत्रातील असमानता आणि त्याचे दूरगामी परिणाम

✍️ लेखक : प्रसाद भालेकर

विद्यार्थी प्रतिनिधी – जीवन केशरी मराठी विद्यार्थी समूह, नाशिक

प्रस्तावना

विकसित महाराष्ट्राची स्वप्नं रंगवताना आपण आर्थिक, औद्योगिक, आरोग्य आणि राजकीय क्षेत्रात झालेल्या प्रगतीचा गौरव करतो. मात्र, त्याच वेळी एक गंभीर प्रश्न उठतो – "शिक्षण या मूलभूत गरजेकडे आपण कितपत गांभीर्याने पाहतो आहोत?" शिक्षण हे समाज परिवर्तनाचे सर्वोच्च साधन असूनही, महाराष्ट्रातील लाखो विद्यार्थी आजही शिक्षणाच्या मूलभूत हक्कांपासून वंचित आहेत.

"शिक्षण हे वाघिणीचं दूध आहे, जो पिऊन दाखवेल तो जंगल जिंकेल."
- डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर

पण आज शिक्षण हे केवळ निवडक घटकांपुरतेच मर्यादित राहिल्याचं वास्तव डोळ्यांसमोर आहे. राज्यातील शैक्षणिक व्यवस्थेची सद्यस्थिती चिंताजनक असून, येत्या काळात या समस्यांवर तातडीने उपाययोजना करणे आवश्यक आहे.

शिक्षणमंत्र्यांचा कालावधी (२०१०-२०२५)

राजेश टोपे २०१०-२०१४

विनोद तावडे २०१४-२०१९

वर्षा गायकवाड २०१९-२०२२

दीपक केसरकर २०२२-२०२४

दादा भुसे २०२४-सद्या

या पंधरा वर्षांच्या कालावधीत अनेक शिक्षणमंत्र्यांनी कार्यभार सांभाळला, परंतु शिक्षण क्षेत्रातील मूलभूत समस्यांवर ठोस उपाययोजना करण्यात मर्यादित यश मिळाले आहे.

शिक्षणाचा अधिकार – केवळ कागदापुरता?

२०१० पासून लागू झालेला RTE कायदा (Right To Education Act 2009) फक्त इयत्ता १ ते ८ पर्यंतच्या विद्यार्थ्यांसाठी मोफत शिक्षणाची हमी देतो. नववी ते बारावीतील विद्यार्थ्यांसाठी कोणताही समर्पित कायदा अस्तित्वात नाही.

या टप्प्यावर, विद्यार्थी करिअर निर्णय घेतात. पण पाठ्यपुस्तक, शिष्यवृत्ती, प्रवेश प्रक्रिया – सगळीकडे आर्थिक व सामाजिक अडथळे उभे राहतात. शिक्षण हा हक्क असूनही तो वास्तवात केवळ सवलत वाटते.

शैक्षणिक प्रगतीची समीक्षात्मक झलक

२०१०–२०२४ या काळात महाराष्ट्राने आर्थिक, औद्योगिक, आरोग्य व डिजिटल क्षेत्रात झपाट्याने प्रगती केली. पण शिक्षण क्षेत्रात काय?

८वी

पर्यंत मोफत शिक्षण

४०%

शाळा डिजिटल सुविधा विना

२५%

ग्रामीण शाळा शिक्षक कमतरता

• • मोफत शिक्षण फक्त इयत्ता ८वी पर्यंत
• • कॉलेज शिक्षण महागडे, प्रवेश प्रक्रियेतील जाचक अटी
• • डिजिटल इंडियाचा उद्घोष, पण शाळांमध्ये संगणकच नाहीत
• • NEP 2020ची अंमलबजावणी संथ व अपूर्ण
• • शासकीय शाळा बंद पडत आहेत, खासगीकरणाला चालना

ग्रामीण भागातील शिक्षण – दुर्दशेची कहाणी

दूर गावात शिक्षकच नाहीत, प्रयोगशाळा नाही, संगणक नाहीत. काही विद्यार्थ्यांना अजूनही शाळा गाठण्यासाठी ५–१० किमी पायपीट करावी लागते. काही ठिकाणी विद्यार्थ्यांनी केवळ पुस्तक नसल्यामुळे शाळा सोडल्याची उदाहरणे समोर आली आहेत.

ग्रामीण भागातील शैक्षणिक पायाभूत सुविधांचा अभाव हा एक गंभीर प्रश्न आहे. अनेक शाळांमध्ये मूलभूत सुविधा जसे की शुद्ध पिण्याचे पाणी, स्वच्छता गृहे, विजेची व्यवस्था यांचाही अभाव आहे.

विद्यार्थ्यांच्या समस्या – जाती व उत्पन्नावर आधारित शिक्षण?

गरीब OPEN/OBC विद्यार्थ्यांना शिष्यवृत्ती मिळत नाही, कारण ते 'अनुसूचित' नाहीत. EWS प्रमाणपत्र मिळवण्यासाठी अडचणी, अपारदर्शकता आहे. अनेक SC/ST विद्यार्थ्यांना सर्व सवलती सहज मिळतात, पण गरजू OPEN विद्यार्थ्यांना नाहीत.

"मी गरीब आहे, पण OPEN आहे म्हणून शिक्षणात माझा गुन्हा काय?"
- एका विद्यार्थ्याचा प्रश्न

उपाययोजना – बदलाची दिशा

• RTE कायद्याचा विस्तार: १२वी पर्यंत मोफत व सक्तीचं शिक्षण लागू करणे आवश्यक
• Job-Oriented अभ्यासक्रम: AI, ML, Robotics, Coding यांचा अभ्यासक्रमात समावेश
• सर्व शाळांमध्ये संगणक लॅब: ICT यंत्रणा, फंडिंगसह आधुनिक शिक्षण सुविधा
• Teacher Training: आधुनिक विषयांवर शिक्षकांना सातत्याने प्रशिक्षण
• Free Digital Admission Centers: ग्रामीण विद्यार्थ्यांसाठी प्रवेश मदतीचे केंद्र
• EWS आरक्षणामध्ये पारदर्शकता: गरीब विद्यार्थ्यांना न्याय्य संधी

शिक्षण हा हक्क आहे, दया नव्हे!

शिक्षण हे दया नाही, तर प्रत्येक नागरिकाचा संवैधानिक हक्क आहे. मुलगा असो वा मुलगी, SC-ST असो वा OPEN – प्रत्येकाला दर्जेदार आणि मोफत शिक्षण मिळालं पाहिजे.

जर आपण "विकसित महाराष्ट्र" घडवायचा असेल, तर शिक्षण क्षेत्रातील असमानता, अनुदानातील भ्रष्टाचार, आणि खासगीकरणाची प्रवृत्ती मोडून काढावी लागेल.

"सरस्वतीचा रुसवा दूर करायचा असेल, तर शासनाने शिक्षण क्षेत्राला केंद्रस्थानी ठेवावं!"

📚 जीवन केशरी मराठी विद्यार्थी समूह, नाशिक

जीवन केशरी

मराठी माहिती संकेतस्थळ नाशिक

🔴 ब्रेकिंग न्यूज

विधान भवनातील मारहाण प्रकरणी नाशिक पोलीस आयुक्तांना राष्ट्रवादी काँग्रेस शरद पवार गटाचे निवेदन

📍 नाशिक दि. १७ जुलै २०२५

विधान भवन, मुंबई येथे माजी मंत्री तथा आमदार जितेंद्र आव्हाड आणि आमदार नितीन देशमुख यांच्यावर झालेल्या कथित मारहाण प्रकरणी, राष्ट्रवादी काँग्रेस पार्टी (शरदचंद्र पवार गट) ओबीसी सेलच्या वतीने नाशिक पोलीस आयुक्त संदीप कर्णिक यांना औपचारिक निवेदन देण्यात आले.

घटनांची यादी:

● विधान परिषदेचे सदस्य गोपीचंद पडळकर आणि त्यांचे समर्थक ऋषिकेश टकले व साथीदारांवर संघटित कट रचून मारहाण केल्याचा आरोप

● आमदार नितीन देशमुख यांच्या कॉलरला पकडून धक्काबुक्की

● आमदार जितेंद्र आव्हाड यांच्यावर धावून जाण्याचे कृत्य

● अमर कोळी नामक व्यक्तीने जीवे मारण्याची धमकी दिली

या निवेदनात, विधान परिषदेचे सदस्य गोपीचंद पडळकर, तसेच त्यांचे समर्थक ऋषिकेश टकले व त्यांच्या साथीदारांवर संघटित कट रचून मारहाण केल्याचा आरोप करण्यात आला आहे. आमदार नितीन देशमुख यांच्या कॉलरला पकडून त्यांना धक्काबुक्की करताना, आमदार जितेंद्र आव्हाड यांच्यावरही धावून जाण्याचे कृत्य झाले, जे अत्यंत निंदनीय असून, सामान्य नागरिक तसेच राष्ट्रवादी काँग्रेस पक्षाच्या भावना दुखावणारे आहे, असे निवेदनात नमूद करण्यात आले आहे.

या प्रकरणी ऋषिकेश टकले हे MPDA (Maharashtra Prevention of Dangerous Activities) कायद्यांतर्गत कारवाई झालेले व्यक्ती असून, अशा व्यक्तींसोबत विधीमंडळ सदस्याचा संबंध असणे ही गंभीर बाब आहे. त्यामुळे या घटनेचा सखोल तपास करून, संबंधितांनी संगनमत करून कुठला कट रचला आहे का?, याचा शोध घेण्यात यावा, अशी मागणी करण्यात आली आहे.

कायदेशीर कारवाईची मागणी

● भारतीय दंड विधानाच्या कलम 506 (जीवे मारण्याची धमकी)

● कलम 323 (हानी पोहोचवणे)

● संगनमताबाबत कलम 120(B)

● MPDA कायद्यानुसार कारवाई

अमर कोळी नामक व्यक्तीने आमदार जितेंद्र आव्हाड आणि आमदार नितीन देशमुख यांना जीवे मारण्याची धमकी दिली आहे, असा आरोपही या निवेदनात करण्यात आला आहे. त्यामुळे भारतीय दंड विधानाच्या कलम 506 (जीवे मारण्याची धमकी), कलम 323 (हानी पोहचवणे), आणि संगनमताबाबत कलम 120(B) अंतर्गत तसेच महाराष्ट्र MPDA कायद्यानुसार कायदेशीर कारवाई करण्यात यावी, अशी जोरदार मागणी करण्यात आली आहे.

निवेदन देणारे पदाधिकारी

हे निवेदन ओबीसी सेलचे जिल्हाध्यक्ष ॲड. सुरेश रामभाऊ आव्हाड यांच्या नेतृत्वाखाली देण्यात आले. यावेळी ॲड. जी. पी. वंजारि, ॲड. शाम तावरे, संदीप दांडगव्हण, राजेंद्र शेळके, देविदास मंडलिक, राजाराम फड, गणेश कदम, अविनाश गायकवाड तसेच पक्षाच्या महिला पदाधिकारी व कार्यकर्ते उपस्थित होते.

या बातमीला शेअर करा

महत्त्वाच्या बातम्यांसाठी जीवन केशरी वर भेट द्या